Wim Hillenaar

Dames en heren,

Het is 29 april 1943; honderdduizenden Nederlanders leggen het werk neer. Uit verzet tegen de tirannie van de Duitse bezetter. En tegen het besluit om de vrijgelaten Nederlandse krijgsgevangenen in te zetten in de Duitse oorlogsindustrie. De staking breekt uit in Twente en verplaatst zich al snel naar Zuid-Limburg. Met Heerlen en Maastricht als de twee stakingscentra. In Heerlen komt de kolenproductie zo goed als stil te liggen. 

In Maastricht staken ambtenaren, bankpersoneel, de posterijen en de industriële bedrijven. Het vergt veel moed om mee te doen aan de stakingsgolf. Die moed hebben in elk geval de 35-jarige Leo Brouwer uit Maastricht en de 50-jarige Leo Ruijters uit Heer. Samen met ruim 4.000 moedige stadsgenoten leggen ze Maastricht plat. Brouwer en Ruijters werken respectievelijk als hoofdcontroleur en adjunct-hoofdcontroleur bij de Crisis Controle Dienst, die onder meer toezicht houdt op de voedselvoorziening.

Landelijk politiechef Rauter is razend. Hij wil bloed zien. Hij zet een bataljon van de Ordnungspolizei in tegen de stakers. De hoogste SS’er verordonneert dat in Limburg tien doodvonnissen worden voltrokken. Op een totaal van 175 voor heel Nederland.

Op 2 mei staan de Duitsers bij Leo Brouwer en Leo Ruijters voor de deur. Ze worden afgevoerd naar het gevorderde Franciscanerklooster aan de Patersbaan. Daar worden ze samen met vijf andere Limburgers ter dood veroordeeld. Nog diezelfde avond staan ze voor het 15 man tellend vuurpeloton op de Hamertse Heide bij Wellerlooi.

Aanklager Nitsch leidt het executiepeloton. Het eerst is een groep van vier aan de beurt, onder wie de twee Maastrichtenaren. Ze krijgen vijf minuten om te bidden. Dan zegt Nitsch: ‘Es ist vorbei’. De soldaten leggen aan. De vier houden elkaar vast en roepen: ‘Leve het vaderland, leve de koningin.’

Op 4 mei 1943 breekt de staking vanwege het Duitse geweld. Maar niet alleen dat. Ook de aanvankelijke angst is gebroken. Overal in Nederland groeit het ondergrondse verzet. De april-meistaking is de grootste verzetsdaad in zijn soort in Europa in de Tweede Wereldoorlog.

Dames en heren,Vandaag herdenken we Leo Brouwer en Leo Ruijters. We herdenken de vele miljoenen slachtoffers van het bloeddorstige nazi-regiem. Evenals de slachtoffers van al die andere zinloze oorlogen en misdadige regiems. Waar ook ter wereld. Toen en nu.

We herdenken eveneens de waarde van vrijheid. Maar wat is vrijheid? ‘Vrijheid is de afwezigheid van angst’, las ik enkele weken geleden bij een expositie in het Bonnefantenmuseum. Inderdaad, vrijheid is niet bang te hoeven zijn. Geen angst om te denken wat je denkt, te geloven wat je gelooft, te zijn wie je bent. Ongeacht je kleur, je afkomst, je levensovertuiging of hoe je liefhebt.

Maar de vrijheid is kwetsbaar. Nog steeds. Altijd eigenlijk. Door mondiale gebeurtenissen als  terrorisme, oorlogen, klimaatverandering en de vluchtelingenstroom worden we onzeker. Worden we bang. Angst die – als we niet uitkijken – wordt uitgevent als politiek verdienmodel. Zou onze open samenleving met haar open houding, kunnen veranderen in een bange samenleving, waarin angst de toon zet?

Is vrijheid echt zo broos? Ja, vrijheid is nooit vanzelfsprekend. Vrijheid is fragiel. De geschiedenis heeft duidelijk gemaakt dat alleen een toegankelijke en tolerante houding kans biedt op duurzame vrede. Dat is geen utopisch ideaal, dat is historisch realisme, want collectieve, ongefundeerde angst heeft meer dan eens de meest duistere periodes in de geschiedenis ingeluid.

Dames en heren,

Ook nu – of moet is zeggen: juist nu? – is alertheid geboden. Opnieuw heersen raciale en geopolitieke spanningen. Oorlogen in Oekraïne en Israël. Ultranationalisme en vreemdelingenhaat liggen op de loer. De geweldspiraal is niet ver weg.

Maar de vrijheid overwint als we rotsvast vasthouden aan haar wezenlijke principes, namelijk verdraagzaamheid, medemenselijkheid en rechtvaardigheid; beschermd door de democratische rechtstaat. Een rechtstaat die de schuldigen berecht en die de bedreigden beschermt.

Nederland is na de Tweede Wereldoorlog altijd een veelkleurig land geweest, dat internationaal als toonbeeld van ruimdenkendheid geldt. Een land dat groot is geworden door inzichten en culturele invloeden van over de hele wereld. En dat een baken van veiligheid is voor mensen in nood.

Ik spreek dan ook de hoop uit dat de Nederlandse samenleving voldoende veerkracht heeft om deze verworvenheden vast te houden. Daarvoor moeten we de demonen van de geschiedenis blijvend weerstaan.

Dat zijn we verplicht aan zij die voor onze vrijheid streden. Leo Brouwer en Leo Ruijters en al die honderdduizenden stakers in april-mei 1943. Zij braken de angst. Dat zijn we verplicht aan de vele miljoenen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en alle oorlogen erna.

Dáárom herdenken we! Dáárom staan we stil bij wat ons sterk maakt. Zonder angst.

Dames en heren, beste mensen, 

“Burgemeester u mag Onze Lieve Heer wel op uw blote knieën danken dat u hier terecht bent gekomen. Zo een mooie stad met zo veel lieve mensen”. Met enig gevoel voor drama sprak de oprecht geëmotioneerde 83-jarige man uit Brabant, die hier al 65 jaar woont, mij aan tijdens het kerstdiner van Naor Väöre. 

En ja, wat heb ik veel mooie mensen mogen ontmoeten het afgelopen half jaar. Wat zijn er in Maastricht veel mensen die zich met hart en ziel inzetten voor de Stad. Dat je als nieuwe burgemeester snel kennis maakt met al die prachtige initiatieven, ervaar ik als een groot voorrecht. Of het nu gaat om de buurtnetwerken, de buurtcentra, de stadstuinen en -parken, de vele sportieve en culturele initiatieven, stuk voor stuk pareltjes. 

Mensen maken samen deze stad. Ja, u maakt Maastricht. U maakt Maastricht zo charmant. Zo elegant. En… zo gruuts.  

Iedere dag weer, doen we dat samen want een stad is nooit af. We moeten ons aanpassen aan de veranderende tijd. Het goede behouden (ja, dat zit in ons DNA) en blijven werken aan wat beter kan en moet (en nee, dat is niet altijd even makkelijk).  

Niet makkelijk. Ik hoor mezelf dan ook steeds vaker zeggen over ons mooie Maastricht: wat mooi is, is zelden makkelijk! 

Want hoe houden we de juiste balans met zoveel nieuwkomers, studenten en toeristen? Hoe voorkom je polarisatie? Hoe zorgen we voor voldoende woningen én voldoende werkgelegenheid? Hoe versterken we de bestaanszekerheid? Hoe krijgen we die – excusez le mot: verrekte – fietsen netjes gestald? En: hoe bereiden we ons voor op de klimaatverandering? 

Tja,…hoe actueel wil je het hebben… Neem de huidige hoogwatercrisis. De ongelooflijke inzet van Rijkswaterstaat en defensie kan u niet ontgaan zijn… 

Als ik het heb over klimaat, zult u – net als ik – waarschijnlijk meteen aan de wateroverlast op 12 september jl. denken. Geen rekenmodel, geen toekomstverkenning, maar een heel tastbaar en kletsnat bewijs van de nieuwe realiteit dat regenbuien heviger worden. Tal van Maastrichtenaren hebben daar serieuze hinder en schade van gehad. 

Een minder in het oog springende, maar zeker noemenswaardige datum is die van vrijdag 18 augustus. Een reportage van die dag in De Limburger mij trof mij: twee foto’s van een gewone zomerdag. De gemiddelde temperatuur in Maastricht was die dag 28,1 graden. De ene foto was genomen in de Aylvalaan in Sint-Pieter waar het wat koeler was: 24,2 graden. De andere foto was genomen in de Hubert Parisstraat in Heugemerveld. Daar was het, schrik niet, 41,4 graden! Een verschil van maar liefst 17,2 graden. En verschil tussen steen of groen. Een verschil tussen een dunne of dikke portemonnee. 

Onderzoek heeft uitgewezen dat geen woonwijk in heel Limburg harder door hittestress wordt getroffen dan Heugemerveld. En niemand heeft beter de ernstige gevolgen van de hittestress verwoord dan de 79-jarige Thea van Geleen, bewoonster van de wijk. In het artikel in De Limburger zegt ze: “Ik kan niet meer buiten komen. Ik word depressief van de eenzaamheid. Een akelig gevoel. Soms hoop ik dat ze me snel komen halen.”  

Hittestress treft met name ouderen en kwetsbare inwoners in de stenige wijken. En veroorzaakt, zo is vastgesteld, eenzaamheid, ernstige gezondheidsproblemen en zelfs oversterfte.  

Bij mijn aantreden gaf ik aan twee thema’s bijzondere aandacht te willen geven: de aanpak van de armoede in de wijken en de vergroening van de stad. Het verhaal van mevrouw van Geleen maakt duidelijk dat deze twee ogenschijnlijk verschillende thema’s veel meer samenhang hebben dan we beseffen. Een goed bestaan opbouwen, vraagt een gezonde leefomgeving. Zo moeten we ons ook realiseren dat de politieke aandacht voor bestaanszekerheid natuurlijk gaat over de hoogte van het inkomen of de uitkering, maar óók moet gaan over de kwaliteit van de leefomgeving, de volkshuisvesting, het onderwijs, de cultuur, de veiligheid en noem maar op. Brede welvaart voor iedereen, heet dat in onze Regiodeal. 

Of het nu ligt bij de gemeente, bij de woningcorporaties, bij de scholen, bij de maatschappelijke instellingen of bij wie dan ook. We zijn samen verantwoordelijk, we moeten het samen doen. Want we zijn – zoals we in deze stad al eeuwenlang laten zien – sámen Maastricht. Elegant en charmant. En daar zijn we gruuts op. 

Want dat, dames en heren, is me ook opgevallen. Hoe trots àlle Maastrichtenaren op hun stad zijn. Natuurlijk wist ik van het Maastrichts chauvinisme, de stad is er bekend om. Maar dat het zó oprecht is en zó diep zit, dat had ik niet kunnen vermoeden. Je voelt gewoon de veelgeroemde Mestreechter Geis. 

Ik ervaar dagelijks hoe dit eergevoel bijdraagt aan het eigen gezicht van Maastricht. Hoe de stad het weet te benutten om zichzelf te profileren. En ik zie ook hoe het zorgt voor saamhorigheid. De trots verbindt mensen; een groot goed in deze tijd waarin individualisme en onverschilligheid op de loer liggen. Dat maakt Maastricht zo charmant en elegant. 

Dat moet vooral zo blijven. Mààr… het behelst ook een belofte. Namelijk dat iedereen mee moet kunnen doen in deze stad. Een al te sterke verbondenheid mag er niet toe leiden dat we mensen uitsluiten. Bijvoorbeeld mensen die om welke reden dan ook niet in het ideaalplaatje passen. Evenals mensen die anders zijn of van elders komen. En ook dat we het samen doen, met onze buren in Zuid-Limburg. 

Maastricht, stad van verbondenheid. De Mestreechter Geis staat voor omhelzen, niet voor uitsluiten. 

Ik bezoek regelmatig de wijken. Daar zie ik wat omhelzen betekent. Om enkele voorbeelden te noemen. De Stichting Broodnodig in Pottenberg, die onverkocht brood en banket bij bakkerijen ophaalt en verspreid onder degenen die het nodig hebben. De stichting Buurtbrök die in diverse buurten voor eenzame mensen kookt en ontmoetingen arrangeert. Het buurttheater Malpertuis dat voorstellingen maakt met bewoners over hun levensverhalen. 

Daar sprak ik een jongeman, die met de tranen in de ogen zei: “Zonder de aandacht van deze groep zou ik het leven niet aan kunnen leven. Dan was ik verloren...” 

Weet u wat dat zijn, al deze mensen? Misschien wel de Engelen van Maastricht. Dat zijn trotse Maastrichtenaren, die ook oprecht veel houden van hun stad en hun stadsgenoten. De Mestreechter Geis op z’n best! 

Dames en heren, 

Ik ga afsluiten. Er is genoeg werk te doen in 2024, dat moge duidelijk zijn. Ik heb er in veel zin in. Zin in het nieuwe jaar, zin om met raad en college samen met u aan de slag te gaan, zin in Maastricht.  

Er is in de wereld best veel om over te somberen. Toch staat voor u een optimistisch mens, met alle vertrouwen in een mooie toekomst. Omdat Maastricht behalve een trotse stad ook een weerbare stad is.  

Namens college en raad wins ich uuch e zaoleg, good en gezoond nuijaor!